Metamorfozy albo zloty osiol

Metamorfozy albo zloty osiol, eBooks txt

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
APULEJUSZMETAMORFOZY ALBO Z�OTY OSIO�PRZEDMOWAProza i fikcjaProza ma dzi� inny status ni� w staro�ytno�ci. Nam wydaje si� zupe�nienaturalne, �e pisarz,kt�ry chce przedstawi� wymy�lon� histori�, tworzy opowiadanie, nowel� lubpowie��.Teraz poezja to g��wnie liryka. Na epik� maj� monopol prozaicy. Pan Tadeusz,gdyby powsta�dzisiaj, musia�by chyba by� powie�ci�. Tymczasem Grekom i Rzymianom nieprzysz�obyw og�le do g�owy, �e termin �epika� mo�na stosowa� do prozy. Prozaik� Grecyokre�lalimianem syngrafeus (�spisywacz�), natomiast �tw�rc�� � poietes � nazywali jedyniepoet�(rzecz jasna, polskie s�owo �poeta� wywodzi si� z tego terminu greckiego). Wzasadziezatem proza s�u�y�a do notowania fakt�w � pisania traktat�w filozoficznych,dzie� historycznych,wspomnie� � a pisarz, kt�ry chcia� pu�ci� wodze fantazji, uk�ada� poemat. Wrzeczywisto�cijednak istnia�y i cieszy�y si� popularno�ci� nowele i romanse, przedstawiaj�cewymy�lonedzieje bohater�w, najcz�ciej roz��czonych kochank�w. prze�ywaj�cych niezwyk�eprzygody. Kilka takich utwor�w greckich zachowa�o si� do naszych czas�w.Mi�o�nik staro�ytnejliteratury �aci�skiej ma do dyspozycji tylko dwie powie�ci: zachowany wobszernychfragmentach Satyrykon Petroniusza i Metamorfozy Apulejusza.Wydawa�oby si�, �e trzeba niezwyk�ej �atwowierno�ci, by uzna� opisane wMetamorfozachprzygody cz�owieka zamienionego w os�a za zapis rzeczywistych prze�y� autora.Jednakwspomniany zwi�zek prozy z �literatur� faktu� oraz u�ycie przez autora narracjiw pierwszejosobie sprawi�y, �e przez wiele wiek�w traktowano powie�� Apulejusza jako utw�rautobiograficzny.Przejawem tej postawy jest fakt, �e w p�nych r�kopisach Metamorfoz i w ichdawnych wydaniach autor jest wspominany jako �Lucjusz Apulejusz�. Wrzeczywisto�ci niewiemy. Jak brzmia�o imi� pisarza. W ka�dym razie Lucjusz, bohater powie�ci,odziedziczy�imi� po swym pierwowzorze literackim, bohaterze greckiej noweli �Lucjusz czyliosio�� zachowanejw�r�d dzie� Lukiana.Na usprawiedliwienie dawnych czytelnik�w trzeba powiedzie�, �e sam Apulejuszzdajesobie spraw� z niezwyk�o�ci po��czenia fikcji z proz� i bawi si� dwuznaczno�ci�tej sytuacji,pozostawiaj�c nas w niepewno�ci, co m�wi �artem, a co serio. Spr�buj� to pokaza�w dalszejcz�ci tego wst�pu.Mag czy lowelas?Znany nam do�� dok�adnie epizod z �ycia Apulejusza m�g�by z powodzeniem stanowi�temat Jednej z opowie�ci wplecionych w g��wny w�tek Metamorfoz. Apulejusz (ok.125 � po170) urodzi� si� w mie�cie Madauros w dzisiejszej Algierii. Studiowa� wKartaginie i w Atenach,gdzie r�wnie� naucza� jako filozof kontynuuj�cy tradycj� Platona. Mieszka� tak�ewRzymie. Gdy w wieku trzydziestu paru lat jad�c do Aleksandrii zatrzyma� si� wmie�cie Oja(dzisiejszym Trypolisie, stolicy Libii), spotka� tam swego dawnego ucznia io�eni� si� z jegomatk�, Pudentill�, bardzo bogat� wdow�. Krewni kobiety oskar�yli go o to, �euwi�d� j� przyu�yciu magii. Zachowa�a si� mowa obro�cza, kt�r� Apulejusz wyg�osi� przed s�dem(wysz�aona po polsku pod tytu�em Apologia czyli w obronie w�asnej ksi�ga o magii wprzek�adzieJana S�kowskiego). Oskar�ony filozof przekonuje w niej s�dzi�w mi�dzy innymi otym. �enie musi by� wcale magiem kto�, kto zagl�da czasem do lustra, i �e nie ma nicpodejrzanegow myciu z�b�w za pomoc� proszku. Zawart� w mowie podnios�� i �arliw� pochwa��czystychz�b�w warto by zreszt� od czasu do czasu czyta� naszym dzieciom. S�dziowiepotraktowaliApulejusza lepiej ni� Ate�czycy Sokratesa i oczy�cili go z zarzutu, gro��cego mu�mierci�lub wygnaniem.Kwieciste mowyZachowa� si� r�wnie� zbi�r wyg�oszonych przez Apulejusza popisowych deklamacji.Nosion tytu� Kwieciste mowy. Oto typowa pr�bka ich stylu, w pe�ni uzasadniaj�cegoten tytu�(rozdz. 13): �Filozofia nie obdarzy�a mnie wymow� w taki spos�b, w jaki naturada�a pewnymptakom �piew kr�tki i ograniczony w czasie: jask�kom poranny, cykadompo�udniowy,p�jd�kom przedwieczorny, puszczykom wieczorny, puchaczom nocny, kogutompoprzedzaj�cy�wit. Te bowiem istoty o r�nym czasie i na r�ne sposoby piej� i �piewaj�:koguty maj�g�os budz�cy, puchacze j�kliwy, puszczyki narzekaj�cy, p�jd�ki zawodz�cy, cykadyha�a�liwy,jask�ki przenikliwy. Natomiast filozof jest ca�y czas przebieg�y w rozumowaniui bieg�yw mowie dostojnej dla ucha, po�ytecznej dla umys�u i na wszelkie sposobywszech�piewnej�.Cho� w Metamorfozach autor popisuje si� chwilami kunsztowno�ci� frazy, jednaknie posuwasi� w �onglerce s�ownej a� tak daleko. I ca�e szcz�cie, bo w�wczas powie�� nienadawa�abysi� do czytania.Apulejusz zostawi� te� po sobie kilka pism filozoficznych. Najwa�niejsze z nichto traktato demonach zatytu�owany O bogu Sokratesa oraz wyk�ad filozofii Platona iplatonik�w OPlatonie i Jego pogl�dach.Lucjusz czyli osio�W�r�d pism Lukiana z Samosat (ok. 120 � po 180) znajdujemy kr�tk� nowel� Lucjuszczyli osio�, traktowan� na og� przez uczonych jako skr�t wi�kszego dzie�a. NieJest pewne,czy autorem noweli jest rzeczywi�cie Lukian. Nie ulega natomiast w�tpliwo�ci, �eApulejuszpisz�c Metamorfozy opar� si� na tej noweli lub na jej pierwowzorze.Fabu�a Lucjusza jest w du�ej mierze zbie�na z fabu�� Metamorfoz. W greckiejnoweli niema jednak lu�no zwi�zanych z akcj� opowie�ci, kt�re wyst�puj� u Apulejusza �przedewszystkim rzuca si� w oczy brak zajmuj�cej centralne miejsce w Metamorfozachba�ni oAmorze i Psyche. Inne jest r�wnie� zako�czenie utworu. Bohaterowi Lucjusza nieprzywracapostaci ludzkiej Izyda, lecz odzyskuje on dawny kszta�t zjad�szy kilka r� wteatrze, w kt�rymma wyst�pi� jako partner seksualny skazanej na �mier� zbrodniarki.Wielu czytelnik�w Metamorfoz spotyka zaw�d na samym ko�cu ksi��ki. Poemocjonuj�cejscenie, w kt�rej osio� staje si� na powr�t cz�owiekiem, Apulejusz przedstawianam do��nu��cy opis kolejnych wtajemnicze� bohatera w obrz�dy egipskie. NowelaprzypisywanaLukianowi ma w tym miejscu bardzo zabawn� scen�, kt�r� mo�na uzna� za puent�utworu:�Postanowi�em p�j�� do kobiety, kt�ra mnie kocha�a, gdy by�em os�em. S�dzi�em,�e teraz,w ludzkim kszta�cie, wydam jej si� pi�kniejszy. Przyj�a mnie z rado�ci�,zapewne ucieszonanieoczekiwanym obrotem sprawy. Poprosi�a, bym z ni� zjad� wieczerz� i sp�dzi�noc, a jadoszed�em do wniosku, �e by�oby karygodne, gdybym stawszy si� cz�owiekiemwzgardzi�wzgl�dami kobiety, kt�ra darzy�a mnie mi�o�ci� jako os�a. Po wieczerzynama�ci�em si� wi�cobficie olejkami i w�o�y�em na g�ow� wieniec z r� � najmilszych mi kwiat�w,kt�re przywr�ci�ymi ludzk� posta�. Gdy by�a ju� g��boka noc i nadesz�a pora spoczynku, wsta�em i�uwa�aj�c to za znakomity pomys� � rozebrawszy si� stan��em przed ni� nago,przekonany, �ebardziej jej si� spodobam, gdy mnie por�wna z tamtym os�em. Ona jednak,stwierdziwszy, �emam wszystkie cz�onki ludzkie, splun�a i rzek�a:� Precz ode mnie! Wyno� si� z mego domu i �pij jak najdalej st�d!� A czym ci si� tak narazi�em? � pytam.� Na Dzeusa � odpowiada � nie z tob� sypia�am, ale z os�em, i nie ciebiekocha�am, ale jego.My�la�am, �e nadal zachowa�e� i wleczesz pod sob� to jedno wielkie znami� o�le.A tymczasemprzychodzisz tutaj przemieniony w ma�p� z owego pi�knego i po�ytecznegozwierz�cia.Od razu wzywa s�u��cych i ka�e im wzi�wszy mnie za kark wyrzuci� z domu.Wypchni�tyna zewn�trz, �wiec�c pi�kn� golizn�, pi�knie uwie�czony i namaszczonyobejmowa�emgo�� ziemi� i z ni� sp�dzi�em noc�.�artem i serioZestawienie Metamorfoz z Lucjuszem wskazuje na to, �e Apulejusz nieco zmieni�charakterca�ej opowie�ci, wplataj�c do niej ust�py maj�ce sk�oni� czytelnika do powa�nejrefleksji.Ba�� o Amorze i Psyche to nie tylko pe�en uroku mit. Jest ona r�wnie� alegori�pouczaj�c�,�e mi�o�� duszy do pi�kna mo�e zapewni� jej bosko�� i nie�miertelno��. PlatonikApulejusznawi�zuje tu do wywodu wieszczki Diotymy, kt�r� g�osi taki w�a�nie pogl�d wostatniej cz�ciUczty Platona. Dostojna kap�anka pouczaj�ca Sokratesa przybiera jednak wMetamorfozachposta� �starki zdziecinnia�ej i podchmielonej�, pr�buj�cej zabawi� porwan� przezzb�jc�wdziewczyn�. Zreszt� w samym micie mo�emy znale�� wiele element�w �artobliwych,jak cho�by list go�czy, obiecuj�cy jako nagrod� za znalezienie zbieg�ej Psychesiedem poca�unk�wWenus, lub obwieszczenie Jowisza, gro��ce bogom grzywn� za nieobecno�� nazebraniu.Takich �art�w nie spotkamy w zwi�zanym z kultem Izydy zako�czeniu Metamorfoz.Zako�czenieto r�ni si� od reszty utworu nie tylko powag�, lecz r�wnie� obecno�ci� bardzoosobistego tonu. Jak zauwa�yli ze zdziwieniem uczeni, bohater, kt�ry na pocz�tkuksi��ki jestGrekiem z dziada pradziada, tu (ks. XI, rozdz. 27) okazuje si� � jak autor �Madaure�czykiem.Podnios�y koniec utworu sk�ania czytelnika do poszukiwania alegorycznego sensuca�ychMetamorfoz. Mo�e ka�dy z nas jest g�upim i lubie�nym os�em, dop�ki poznanietajemnic filozofiii religii oraz cnotliwe �ycie nie uczyni go godnym miana cz�owieka i nie zapewnimunie�miertelno�ci?Zwr��my jednak uwag� na to, �e pe�ne powagi obrz�dy ku czci egipskich b�stw s� wMetamorfozachlustrzanym odbiciem �wi�ta �miechu, w kt�rym w do�� niemi�ej roli uczestniczyLucjusz tu� przed swoj� przemian� w os�a. To �wi�to, o kt�rym nie ma mowy wnoweli greckiej,wprowadzi� zapewne Apulejusz do utworu jako sygna� dla czytelnika, �e niepowinienbra� tre�ci Metamorfoz zbyt powa�nie.Styl powie�ciCho� �ywa i dowcipna narracja sprawia, �e powie�� Apulejusza jest niezwykleatrakcyjnadla dzisiejszego czytelnika, nauczyciele �aciny zazwyczaj odradzaj� uczniomwczesn� lektur�tego dzie�a � i to nie ze wzgl�du na frywolne ... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

sylwina.xlx.pl