Miedzy krytyka a proza artystyczna ...

Miedzy krytyka a proza artystyczna pozytywizmu i modernizmu, eBooks txt

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Mi�dzy krytyk� a proz� artystyczn� pozytywizmu i modernizmuPrace Naukowe Uniwersytetu �l�skiego w Katowicach nr 911Pod redakcj� HALINY BURSZTY�SKIEJUniwersytet �l�skiKatowice 1988Redaktor serii: HISTORIA LITERATURY POLSKIEJ IRENEUSZ OPACKIRecenzentJANUSZ MACIEJEWSKICopyright (C) 1988 by Uniwersytet �l�skiWszelkie prawa zastrze�oneWydawca s .jUNIWERSYTET �L�SKIUL. BANKOWA 14, 40-007 KATOWICEISSN 0208-6336 ISBN 83-226-0148-4SPIS TRE�CIMarek PIECHOTA: W kr�gu marzenia o eposie w drugiej po�owie XIX wieku...7El�bieta MALINOWSKA: Romantyczne lektury pozytywisty (Bronis�aw Chlebowski: o "zjawiskach literackich pierwszej po�owy XIX wieku)...26Krystyna K�OSI�SKA: Narracja w pierwszej osobie. Powie�ci o .,wiekunerwowym" w opinii krytyki literackiej...46Krzysztof KRASUSKI: Mi�dzy Zol� a Huysmansem. Spo�eczne aspekty literatury w publicystyce Ludwika Krzywickiego...65Stefan SZYMUTKO: Poetyka powie�ci historycznych Teodora Jeske-Choi�skiego...81Krystyna KRALKOWSKA-G�TKOWSKA: Requiem aeternam Stanis�awaPrzybyszewskiego jako kontrpalingeneza...102Jan JAK�BCZYK: Karola Irzykowskiego Pyriphlegethon czyli NiepokalanePocz�cie (Prolog do dramatu) - propozycja lektury...120Krzysztof K�OSI�SKI: Gra kategorii znaczeniowych w fabule opowiadaniaRomana Jaworskiego Zepsuty ornament...135Zdzis�awa MOKRANOWSKA: W m�odopolskim kabarecie. Dowcip, plotka i stereotyp w satyrycznej tw�rczo�ci Tadeusza Boya-�ele�skiego i Adolfa Nowaczy�skiego...159MAREK PIECHOTAW kr�gu marzenia o eposie w drugiej po�owie XIX wiekuMog�oby si� wydawa�, �e po druzgoc�cej krytyce, jakiej poddali kla-sycystyczn� epopej� romantycy, w drugiej po�owie wieku XIX marzenie o eposie nie znajdzie podatnego gruntu w umys�ach tw�rc�w i krytyk�w *. Wiele jednak zjawisk w polskiej rzeczywisto�ci literackiej tego okresu (a nawet czas�w p�niejszych), kt�re wypadnie w niniejszym szkicu jedynie zasygnalizowa�, zdaje si� wskazywa� na fakt, �e marzenie o epopei w istotny spos�b wsp�tworzy�o klimat oczekiwa� czytelniczych, znajdowa�o si� w polu widzenia wybitnych tw�rc�w i grafoman�w.Jeszcze w roku 1842 Edward Dembowski s�dzi�, �e epopeja musi si� odrodzi� jako forma najbardziej odpowiadaj�ca wsp�czesnym tw�rcom, jako forma, kt�rej powinni domaga� si� czytelnicy, przy czym zwraca� uwag� na fakt, �e musi to by� inna, nie klasycystyczna ju� posta� eposu:I-..] pragnienie og�u pr�dzej czy p�niej zwr�ci� si� musi ku innemu poj�ciu epopei [.. 7 Forma nowa epopei najsnadniej, wed�ug mego przekonania, wysnuje si� z bada� ci�g�ych wyrozumowanych nad arcydzie�ami przesz�o�ci.2Nowe jednak formy epopeiczne, takie jak Pan Tadeusz i Kr�l-Duch, z jednej strony nie zosta�y przez wsp�czesnych powszechnie i w odpowiedni spos�b rozpoznane (s�d Siemie�skiego dalej przywo�any nie nale�y do typowych), z drugiej strony - arcydzie�a te nie otworzy�y nowej klasy1 Niniejszy szkic stanowi fragment wi�kszej ca�o�ci, z kt�rej w druku znajduj� si� dwa studia: "S�awi� cnot� i wskrzesza� dzielnych m��w boje". W kr�gu marzenia o eposie tw�rc�w staropolskich (w pracy zbiorowej pod red. R. O c i e c z e k) oraz: Polskie Odyseje i eneidy. Mi�dzy tradycj� i marzeniem o eposie tw�rc�w i krytyk�w XVIII i XIX wieku (w pracy zbiorowej pod red. I. Opackiego).* E. Dembowski: Pisma. Red. A. Sladkowska i M. �migrodzka. T. 1. Warszawa 1955, s. 179-180.8Marek Piechotarealizacji literackich, nie stwarza�y mo�liwo�ci �atwego na�ladowania, inaczej ni� to mia�o miejsce np. w wypadku cyklu sonetowego, czy ballady.Micha� Grabowski niecierpliwie czeka� wi�c na ukazanie si� Witoloraudy J�zefa Ignacego Kraszewskiego, cieszy� si� nawet z pomys�u "[...] klasycznej polskiej epopei", jak� mia� by� Stefan Czarniecki Kajetana Ko�mia-na, gdy� - jak pisa� - straci� nadziej� na to: "[...] �eby romantyczne [epopeje - M. P.] mog�y by� tem, czem powinny."8 Klasycznej epopei nie mogli napisa� romantycy, zmieni�o si� dla nich samo poj�cie epopei 4, forma ta - jako ju� anachroniczna w klasycystycznej postaci - nie by�a dla nich ani mo�liw�, ani potrzebn� do realizacji5. Marzenie o epopei pr�bowano zatem w po�owie wieku zaspokoi� w spos�b niejako zast�pczy, t�umacz�c arcydzie�a tego rodzaju najwybitniejszych wytwor�w sztuki literackiej i ludowej innych narod�w.Z zapa�em t�umaczono wi�c utwory nowo odkryte, oryginalne lub za takie uchodz�ce. S�owo o wyprawie lgora po fragmentarycznych przek�adach Cypriana Godebskiego, Ignacego Benedykta Rakowieckiego, Samuela Bogumi�a Lindego, Kazimierza Brodzi�skiego i Lucjana Siemie�skiego doczeka�o si� wreszcie w roku 1833 pierwszego pe�nego tak znakomitego t�umaczenia Augusta Bielowskiego, �e ust�pi�o ono dopiero przed najlepsz� dot�d prac� Juliana Tuwima 6. Tekstem S�owa zachwyca� si� Adam Mickiewicz, po�wi�ci� mu obszerne fragmenty wyk�ad�w XIV i XV kursu pierwszego literatur s�owia�skich, przytaczaj�c wiele cytat�w z dzie�a. To w�a�nie prelekcje paryskie mia�y zainspirowa� Karola Brzozowskiego do przek�adu innego eposu S�owian po�udniowych - Osmana Ivo Gundulicia. Brzozowski tak wspomina okres, kt�ry zalicza� do lat intensywnej pracy literackiej (1845-1848):[...] pod wp�ywem Prelekcji paryskich Mickiewicza, z niejak�� znajomo�ci� staros�owia�skiego i rosyjskiego j�zyka powzi��em my�l prze�o�enia Osmanidy epopei Gundulicza i zach�cony przez naszego nie�miertelnego wieszcza, kierowany jego wskaz�wkami przek�ad doprowadzi�em do ko�ca dumny nadziej�, �e imi� moje z O smanid� zwi�zane z ni� p�jdzie w dalek� potomno��.'O tym, czy rzeczywi�cie Mickiewicz w mniejszym lub wi�kszym zakresie wsp�uczestniczy� w przek�adzie Osmana, wypadnie mo�e wypowie-3 M. Grabowski: Listy literackie. Krak�w Wyd. A. Bar 1934, s. 163 i 348.4 Zob. M. Piechota: Z problem�w epopeiczno�ci dramatu romantycznego. W: "Prace Historycznoliterackie". T. 17: Podr� i historia. Z motyw�w literatury O�wiecenia i Romantyzmu. Red. Z. J. N o w a k i I. Opacki. Katowice US 1930, s. 79 i nast.5 Zob. M. Piechota: S�owacki wobec epopei. W: "Prace Historycznoliterackie'". T. 21: O literaturze romantycznej. Red. I. Opacki. Katowice US 1934, s. 7 i nast.6 Por.: Historia literatury rosyjskiej. Praca zbiorowa. Red. M. Jak�biec. T. 1. Wyd. 2, zmie�. Warszawa 1976, s. 74.- 7 "Przegl�d Biblioteczny" 1908, s 113. Podkre�l, w cyt. - M. P.W kr�gu marzenia...dzie� si� w innym miejscu. W niniejszym szkicu istotne jest podkre�lenie intencji autora t�umaczenia: podobnie jak to si� zdarza�o w dawniejszych epokach pisarzom minorum gentium, Brzozowski pragn�� zdoby� s�aw� i wieczn� pami�� u potomnych dzi�ki specyficznej literackiej nie�miertelno�ci, dzi�ki powi�zaniu swego nazwiska z genialnym dzie�em, kt�rego sam nie by� w stanie stworzy�. Jak� warto�� przedstawia� �w przek�ad, trudno dzi� stwierdzi�. Zmuszeni jeste�my uwierzy� Brzozowskiemu, sta�o si� bowiem nieszcz�cie:Pod koniec r. 1848 w Dre�nie, Hr. Edward Raczy�ski nam�wi� mnie - pisze Brzozowski - do przygotowania do druku prac moich, bior�c na siebie ich wydanie i zebra�o si� tego ze cztery tomy - ale niestety! w czasie mej nieobecno�ci w Dre�nie, w krwawych dniach 1849 i kopie i orygina�y zosta�y spalone. Cios ten podci�� mi skrzyd�a - zniech�cony rzadko ju� kiedy ima�em si� pi�ra [...] 8Rzeczywi�cie, dopiero przyroda Wschodu blisko trzydzie�ci lat p�niej mia�a pobudzi� wyobra�ni� Brzozowskiego9.W po�owie wieku z zapa�em podejmowano si� r�wnie� pracy transla-torskiej w odniesieniu do klasycznych arcydzie� literatury �wiatowej i jakkolwiek fragmentaryczne interpretacje S�owackiego i Norwida nie zdoby�y sobie uznania wsp�czesnych, z r�nych przyczyn nie wywar�y istotnego wp�ywu na pozosta�e przek�ady, to propozycja Lucjana Siemie�skiego spotka�a si� z ciep�ym przyj�ciem 10. By� mo�e sta�o si� tak w�a�nie dlatego, �e Siemie�ski pos�u�y� si� w swej pracy nie tylko wzorcem trzynastozg�os-kowca rozwini�tego doskonale przez Mickiewicza w Panu Tadeuszu, wi�cej - pos�u�y� si� cz�ciowo stylem tego dzie�a. Jak pisa� sam Siemie�ski :Homer wymaga dykcji takiej spokojnej, takiej uroczystej, a tak zbli�onej do zwyczajnego, potocznego opowiadania. Czu� to nie�miertelny �piewak Pana Tadeusza, tej nowo�ytnej epopei, kt�ra jedna z wszystkich utwor�w nowszych i dawniejszych najbli�ej Odysei stoi.11T�sknota za polsk� epopej�, podsycana t�umaczeniami obcych arcydzie�, rodzi�a si� zar�wno w obozie "romantyk�w", jak i "klasyk�w". W roku 1858 ju� po �mierci autora - ukaza�o si� dzie�o uchodz�ce za ostatni� klasycystyczn� epopej�, poemat Kajetana Ko�miana Stefan Czarniecki,8 Ibidem. � 9 Zob.: Z podr�y po Wschodzie. "Kraj" 1885 [Petersburg], nr 49-51.10 Z. Szmydtowa: ,,Odyseja S�owia�ska" Siemie�skiego. W: Eadem: W kr�gu renesansu i romantyzmu. Studia por�wnawcze z literatury polskiej i obcej. Wyb�r i przedmowa Z.Liber. Warszawa 1979, s. 586 i 600.11 L. Siemie�ski: Pr�ba przek�adu "Odysei". "Or�downik Naukowy'' 1844, nr 43. Cyt. za: Z. Szmydtowa: "Odyseja S�owia�ska"..., s. 588.10Marek Piechotawynik d�ugoletniej, wyczerpuj�cej pracy. Zachowa�y si� r�wnie� zdumiewaj�ce listy Zygmunta Krasi�skiego adresowane do Kajetana Ko�miana i dotycz�ce bezpo�rednio zasad tworzenia powstaj�cego w�wczas poematu. Jak silne by�o w�wczas marzenie o eposie, najlepiej �wiadczy sytuacja, jaka wytworzy�a si� wok� samego wydania dzie�a, sytuacja aktywnie wsp�tworzona przez po�miertnego wydawc� - syna poety, Andrzeja Edwarda Ko�miana. Oto niemal r�wnocze�nie z dzie�em ukazuj� si� w�a�nie listy Zygmunta Krasi�skiego12. Oddzielne dzie�ko, kt�re ma ukierunkowa� "styl odbioru", narzuci� czytelnikowi warto�ciowanie utworu. A. E. Ko�-mian podkre�la we wst�pie takt Zygmunta Krasi�skiego, maj�cego "[...] najdoskonalszy zmys� krytyczny", jego delikatno�� w tak dra�liwej materii:Nie pyta� on [Krasi�ski - M. P.] wi�c, czem jest utw�r, c... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

sylwina.xlx.pl