Metoda Neutronowej Analizy ...

Metoda Neutronowej Analizy Aktywacyjnej (NAA) a możliwość ustalenia charakteru zatrucia na podstawie włosa, ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Z PRAKTYKI
Metoda Neutronowej Analizy Aktywacyjnej (NAA)
a mo¿liwoœæ ustalenia charakteru zatrucia
na podstawie w³osa.
Badania w³osów Napoleona Bonaparte z lat 60.
XX wieku i najnowsze badania z 2001 roku
W XX wieku odkrycia naukowe
oraz osi¹gniêcia techniczne przyczy-
ni³y siê do opracowania nowocze-
snych metod analitycznych, które po-
s³u¿y³y do identyfikowania oraz do
oznaczania œladowych iloœci pier-
wiastków zawartych w materiale ba-
dawczym. Na bazie dokonañ z dzie-
dziny fizyki j¹drowej powsta³a i rozwi-
nê³a siê jedna z najbardziej nowocze-
snych i czu³ych metod dostêpnych
wspó³czesnej kryminalistyce, jak¹
jest Neutronowa Analiza Aktywacyj-
na (NAA)
1
, dziêki której mo¿na ba-
daæ w³osy. Analiza aktywacyjna
zwiêkszy³a mo¿liwoœci ich badania
jako biologicznych œladów kryminali-
stycznych, gdy¿ dziêki tej metodzie
mo¿na na podstawie w³osa ustaliæ
wiele okolicznoœci zatrucia, w tym je-
go charakter.
Metoda NAA znalaz³a zastosowa-
nie przy ujawnianiu przypadków za-
truæ, których dokonano za pomoc¹
toksyn odk³adaj¹cych siê w keratynie
w³osa. Do takich substancji zalicza
siê miêdzy innymi antymon, tal oraz
trójtlenek arsenu (arszenik), który
przez bardzo d³ugi czas nazywano
„trucizn¹ wszech czasów”. W latach
60. XX wieku szwedzki patolog, nie-
¿yj¹cy ju¿ doktor Sten Forshufvud,
wysun¹³ hipotezê, ¿e ta w³aœnie truci-
zna przyczyni³a siê do œmierci cesa-
rza Napoleona Bonaparte, który
zmar³ 5 maja 1821 roku na Wyspie
Œwiêtej Heleny w wieku 52 lat. For-
shufvud za³o¿y³, ¿e dawki trójtlenku
arsenu, które by³y aplikowane Napo-
leonowi, pocz¹wszy od koñca 1815
roku, systematycznie os³abia³y jego
organizm. Kiedy symptomy zatrucia
stawa³y siê bardzo wyraŸne, truciciel
na pewien czas zaprzestawa³ swojej
dzia³alnoœci, po czym ponownie do
niej powraca³. W maju 1821 roku za-
bójca uzna³, ¿e nasilaj¹ce siê objawy
mog¹ zostaæ uznane za wystarczaj¹-
cy dowód rozwijaj¹cej siê choroby
Napoleona, i postanowi³ pozbawiæ go
¿ycia. W tym celu poda³ os³abione-
mu, schorowanemu cesarzowi kalo-
mel i orszadê
2
. Substancje te po³¹-
czywszy siê ze sob¹, utworzy³y cyja-
nek rtêci, który doprowadzi³ do œmier-
ci mózgu. ¯r¹cy sublimat rtêci, który
powsta³ w ¿o³¹dku, skutkowa³ perfo-
racj¹ jego œcianek.
Doktor Sten Forshufvud nie wyst¹-
pi³ ze swoj¹ hipotez¹ publicznie, gdy¿
jako naukowiec potrzebowa³ dowo-
du, aby uwiarygodniæ swoj¹ wersjê.
Takim dowodem mog³y byæ miêdzy
innymi w³osy cesarza, które nale¿a³o
poddaæ badaniu za pomoc¹ metody
Neutronowej Analizy Aktywacyjnej
3
.
Patolog, dziêki pomocy francuskiego
historyka Henryka Lachouque
4
, zdo-
by³ dwa w³osy Napoleona
5
. Pierwszy
z nich pochodzi³ z pakietu malarza
Jeana B. Isabeya – portrecisty Napo-
leona, natomiast drugi zosta³ wziêty
z pakietu Louisa Marchanda, pierw-
szego kamerdynera cesarza. W³osy
te postanowiono poddaæ analizie ak-
tywacyjnej, któr¹ w 1960 roku prze-
prowadzi³ angielski naukowiec, dok-
tor Hamilton Smith, wybitny specjali-
sta w zakresie NAA. Wówczas praco-
wa³ on na Wydziale Medycyny S¹do-
wej w Glasgow, a tak¿e by³ zawodo-
wo zwi¹zany z Oœrodkiem Badañ J¹-
drowych w Harwell. Ogó³em w latach
1960–1964 Hamilton Smith przeba-
da³, za pomoc¹ NAA, ponad 140 w³o-
sów zmar³ego przed laty cesarza.
Chocia¿ przedmiotem niniejszego
artyku³u s¹ przede wszystkim naj-
nowsze badania w³osów Napoleona
Bonaparte, które wykonano z zasto-
sowaniem metody NAA w 2001 roku,
to jednak poruszona w artykule pro-
blematyka by³aby niepe³na, gdyby
nie zosta³y zaprezentowane tak¿e
wyniki analiz z lat 60. XX wieku.
Wydaje siê, ¿e poruszana tematy-
ka powinna zainteresowaæ polskiego
czytelnika, szczególnie ¿e jej znajo-
moϾ od strony rzetelnych nauko-
wych badañ jest w naszym kraju ra-
czej niewielka. Ponadto badania nad
w³osami zmar³ego cesarza przyczy-
ni³y siê do udoskonalenia metod ana-
litycznych s³u¿¹cych do wykrywania
œladowych iloœci pierwiastków w tego
typu materiale biologicznym.
Znaczenie Neutronowej
Analizy Aktywacyjnej
z punktu widzenia kryminalistyki
i toksykologii s¹dowej
W pierwszej kolejnoœci, w ramach
metody NAA, w³os umieszcza siê
w kanale reaktora atomowego, po
czym przez blisko 24 godziny od-
dzia³uje siê na niego strumieniem
neutronów, które powoduj¹ zamianê
poszukiwanych sk³adników w ich
promieniotwórcze izotopy. Po up³y-
wie tego czasu wyjmuje siê napro-
mieniowany materia³, a nastêpnie
na podstawie badania aktywnoœci
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07
19
Z PRAKTYKI
preparatu promieniotwórczego,
a tak¿e na podstawie charakterysty-
ki promieniowania okreœla siê pro-
centow¹ zawartoœæ œladowych iloœci
pierwiastków w owym materiale. Me-
toda ta stanowi³a prze³om zarówno
w badaniach realizowanych w krymi-
nalistyce, jak i w toksykologii s¹do-
wej, gdy¿ dziêki niej mo¿na ozna-
czaæ œladowe iloœci – rzêdu biliono-
wych czêœci grama – pierwiastków
znajduj¹cych siê w zabezpieczo-
nych do badañ w³osach. NAA po-
zwala na okreœlenie bardzo dok³ad-
nego sk³adu chemicznego badane-
go w³osa, gdy¿ ka¿dy zawarty we
w³osie pierwiastek emituje, pod
wp³ywem bombardowania neutrona-
mi, promienie gamma o charaktery-
stycznej czêstotliwoœci
6
. Jednak
najistotniejsz¹ zalet¹ metody NAA
jest mo¿liwoœæ okreœlenia, czy w³os
zosta³ ska¿ony wewnêtrznie czy te¿
zewnêtrznie
7
. Tego typu ustalenia
s¹ bardzo pomocne przy okreœlaniu
charakteru zatrucia – je¿eli w³os zo-
sta³ ska¿ony zewnêtrznie, wyklucza
siê na ogó³ mo¿liwoœæ rozmyœlnego
zatrucia.
W takiej sytuacji trucizna przedosta-
je siê do organizmu przez uk³ad
krwionoœny lub przez wdychane po-
wietrze, przy czym zarówno w jed-
nym, jak i w drugim przypadku arsen
wnika do uk³adu krwionoœnego
i wraz z krwi¹ przedostaje siê do w³o-
sa, gdzie odk³ada siê stopniowo.
Z tego wzglêdu w³osy trwale reje-
struj¹ przyjmowanie arsenu, a ka¿dy
wzrost dawki tego pierwiastka powo-
duje wzrost jego stê¿enia we w³o-
sach.
Przyk³adowo w³os o d³ugoœci 13
centymetrów roœnie przeciêtnie przez
nieca³e 12 miesiêcy. St¹d te¿ dziel¹c
ów w³os na odcinki centymetrowe,
mo¿na ustaliæ, w których okresach
roku zatruty by³ nara¿ony na wiêksze
dawki arsenu, co mog³o byæ nastêp-
stwem aplikowania mu tego zwi¹zku
w drodze doustnej, a w których na
mniejsze, nieprzekraczaj¹ce dopusz-
czalnej normy, wynikaj¹cej z zanie-
czyszczenia œrodowiska. W przypad-
ku ska¿enia wewnêtrznego na wykre-
sie w³osa widoczne s¹ zazwyczaj du-
¿e skoki pomiêdzy jego poszczegól-
nymi odcinkami. Natomiast w przy-
padku ska¿enia zewnêtrznego
wszystkie odcinki badanego w³osa
wykazuj¹ mniej wiêcej podobne stê-
¿enie.
Ponadto dziêki analizie aktywacyj-
nej w³osa podzielonego na odcinki
mo¿na tak¿e okreœliæ, czy zatrucie
mia³o charakter ostry czy przewlek³y.
W przypadku zatrucia ostrego wi-
doczne s¹ charakterystyczne szczy-
ty. Z kolei w przypadku zatrucia chro-
nicznego na wykresie widoczna jest
tendencja do wznoszenia siê i opada-
nia, charakteryzuj¹ca siê wartoœciami
stosunkowo niskimi. Je¿eli wykres
ilustruje sytuacjê, w której na zatrucie
przewlek³e arsenem na³o¿y³a siê je-
go ostra faza, szczyty bêd¹ tak¿e wi-
doczne
8
.
W przypadku ska¿enia zewnêtrz-
nego na podstawie wyników badania
NAA bardzo trudno ustaliæ, czy arsen
by³ stosowany jako na przyk³ad po-
pularny niegdyœ tonik do w³osów czy
te¿ jego Ÿród³em by³o zanieczyszcze-
nie œrodowiska, w którym przebywa³
zatruty.
Analiza aktywacyjna w³osów
Napoleona Bonaparte
w latach 60. XX wieku
Bardzo d³ugo za oficjaln¹ przy-
czynê œmierci Napoleona uwa¿ano
raka odŸwiernika ¿o³¹dka, przy
czym wersja ta zdawa³a siê bardzo
wiarygodna, jako ¿e jego ojciec Car-
lo Buonaparte zmar³ na tê w³aœnie
chorobê.
Jednak lekarze, którzy nazajutrz
po œmierci cesarza uczestniczyli
w sekcji zw³ok
9
, nie dostrzegli wów-
czas zmian wskazuj¹cych na choro-
bê nowotworow¹
10
. Doktor Antom-
marchi, który przeprowadzi³ sekcjê,
napisa³ w sporz¹dzonym przez siebie
protokole
11
, ¿e zauwa¿y³ uszkodzo-
ne œcianki ¿o³¹dka, przy czym niemal
ca³e jego wnêtrze zajmowa³ „un
ulcére cancéreux”, czyli „owrzodze-
nie, które rozprzestrzenia siê jak rak”.
Je¿eli mia³by na myœli „owrzodzenie
spowodowane rakiem”, wówczas –
zgodnie z dziewiêtnastowieczn¹ ter-
minologi¹ medyczn¹ – napisa³by „un
ulcére de cancer”
12
. Wzmianka o no-
wotworze pojawia siê dopiero w pro-
tokole, który w pewien czas po œmier-
ci cesarza sporz¹dzi³ – na polecenie
gubernatora sir Hudsona Lowe’a –
m³ody doktor Henry. Owrzodzenie
¿o³¹dka, które zauwa¿yli lekarze
podczas sekcji zw³ok, doktor Henry
nazwa³ „szybko postêpuj¹cym ra-
kiem”
13
.
Napoleon zosta³ pochowany na
Wyspie Œwiêtej Heleny. Jednak
w 1840 roku, a wiêc 19 lat po œmier-
ci, postanowiono ekshumowaæ jego
zw³oki, aby pochowaæ je w Pary¿u.
Kiedy otworzono trumnê z cia³em,
okaza³o siê, ¿e znajdowa³o siê ono
w bardzo dobrym stanie. Legenda
cesarza nabra³a „œwiêtego” wymia-
ru… Tymczasem, jak podkreœla siê
obecnie, dobrze zachowane tkanki
zw³ok s¹ jednym z objawów zatrucia
Neutronowa Analiza Aktywacyjna
(NAA) a rozk³ad stê¿enia arsenu
we w³osach – analiza aktywacyjna
ca³ych w³osów i w³osów
podzielonych na odcinki
Dziêki NAA mo¿na okreœliæ stê¿e-
nie arsenu w ca³ym badanym w³osie
oraz we w³osie, który zosta³ podzie-
lony na odcinki: centymetrowe lub
milimetrowe. Analiza aktywacyjna
ca³ych w³osów jest ma³o przydatna
przy próbie ustalenia charakteru za-
trucia, poniewa¿ analizuj¹c ca³y
w³os, trudno jest dociec, czy Ÿród³em
zawartego w nim arsenu by³o we-
wnêtrzne czy te¿ zewnêtrzne zanie-
czyszczenie tym pierwiastkiem. Mo¿-
na to ustaliæ dziêki analizie aktywa-
cyjnej w³osa podzielonego na nie-
wielkie odcinki. Wewnêtrzne ska¿e-
nie wynika z odk³adania siê arsenu
we w³osach podczas ich wzrostu.
20
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07
Z PRAKTYKI
arsenem, który ma w³aœciwoœci silnie
konserwuj¹ce.
ustalenie Ÿród³a ska¿enia w³o-
sa, co by³oby pomocne przy
okreœleniu, czy trucizna mog³a
byæ aplikowana w drodze doust-
nej w ci¹gu pewnego czasu.
Aby to ustaliæ, nale¿a³o obliczyæ
stê¿enie arsenu we fragmen-
tach w³osa, podzielonego na
odcinki.
czy w³osy by³y ska¿one ze-
wnêtrznie; w takim wypadku ar-
sen znajduj¹cy siê we w³osach
by³by równomiernie roz³o¿ony
na ca³ej ich d³ugoœci;
Badania w³osów Napoleona
na Wydziale Medycyny S¹dowej
w Glasgow i w Oœrodku Badañ
J¹drowych w Harwell
czy w³osy by³y ska¿one we-
wnêtrznie; w takiej sytuacji roz-
k³ad arsenu by³by nieregularny.
Smith zdawa³ sobie sprawê, ¿e
pierwszy przypadek oznacza³by, i¿
w³aœciciel w³osów by³ stale nara¿ony
na kontakt z arsenem, co mog³oby
œwiadczyæ o przypadkowym charak-
terze zatrucia. Natomiast druga sytu-
acja mog³aby wskazywaæ na doustne
aplikowanie trójtlenku arsenu przez
d³u¿szy czas.
Chocia¿ doktor Smith nie móg³
oceniæ, z któr¹ z tych dwóch sytuacji
mo¿e mieæ do czynienia, to jednak
zwa¿ywszy na bardzo wysok¹ zawar-
toœæ arsenu w badanych w³osach, by³
niemal pewien, ¿e by³ to przypadek
rozmyœlnego zatrucia. Naukowiec s¹-
dzi³ bowiem, ¿e tak wysokie stê¿enie
arsenu mo¿e wystêpowaæ w materia-
le badawczym tylko wtedy, kiedy ar-
szenik dosta³ siê do organizmu we-
wnêtrznie.
W nastêpstwie przeprowadzonych
w 1960 roku badañ doktor Hamilton
Smith doszed³ do nastêpuj¹cych
wniosków:
22 czerwca 1960 roku doktor Sten
Forshufvud wys³a³ dwa w³osy Napo-
leona do doktora Hamiltona Smitha,
nie informuj¹c przy tym angielskiego
naukowca, do kogo owe w³osy nale-
¿a³y. Doktor Smith, który w Oœrodku
Badañ J¹drowych w Harwell wykona³
analizê aktywacyjn¹ w³osów cesarza,
nie wiedzia³ przez ca³y czas prac ba-
dawczych, kim by³ ich w³aœciciel.
Próbki w³osów zosta³y najpierw
zwa¿one (1,72 mg), a potem za-
mkniête w polietylenowym opakowa-
niu. Nastêpnie w³o¿ono je, razem ze
standardowym roztworem arsenu
w ampu³ce, do reaktora j¹drowego,
gdzie przez 24 godziny by³y one pod-
dane silnemu bombardowaniu neu-
tronami. Po up³ywie tego czasu wyjê-
to napromieniowane próbki oraz roz-
twór arsenu. Za pomoc¹ zmodyfiko-
wanej techniki Gutzieta przeprowa-
dzono badanie, które polega³o na po-
równaniu napromieniowanych pró-
bek w³osów ze stanowi¹c¹ wzorzec
standardow¹ próbk¹ arsenu, na pod-
stawie której obliczono zawartoœæ ar-
senu w badanych w³osach.
W³osy z pakietów Jeana Isabeya
i Louisa Marchanda
– charakterystyka materia³u,
cele badañ i ich przebieg
Pakiet malarza Isabeya zawiera³
w³osy obciête Napoleonowi w kwiet-
niu 1805 roku. Znajdowa³y siê one
w kopercie, na której widnia³ odrêcz-
ny napis Isabeya: „Cheveux de l’Em-
pereur (w³osy cesarza), Troyes en
Champagne, Isabey, le 14 germinal
an 13”
14
.
Pakiet Marchanda zawiera³ w³osy
zgolone cesarzowi 6 maja 1821 roku,
nazajutrz po jego œmierci
15
, przy
czym umieszczono je w niewielkiej
kopercie, na której widnia³ odrêczny
napis Marchanda: „Cheveux de l’Em-
pereur”.
Próbki w³osów, które mia³y byæ
przedmiotem badañ, zosta³y ozna-
czone przez doktora Forshufvuda
w nastêpuj¹cy sposób: H.S. (pierw-
sza próbka); próbka I.13 (druga prób-
ka). Próbka H.S. oznacza³a w³os,
zgolony cesarzowi na Œwiêtej Hele-
nie, a próbka I.13 oznacza³a w³os
z pakietu malarza Isabeya, który po-
chodzi³ z 13 roku.
Celem badañ przeprowadzonych
w Harwell by³o:
Wyniki badañ i wnioski
Z przeprowadzonych badañ wyni-
ka³o, ¿e ca³kowite stê¿enie arsenu
w badanych w³osach wynosi³o: 10,38
(H.S.) i 10,53 (I.13) czêœci na milion,
co oznacza³o, ¿e zarówno w jednym,
jak i w drugim przypadku stê¿enie
znacznie przekracza³o dopuszczaln¹
normê arsenu, która we wspó³cze-
snych czasach wynosi 0,86 czêœci na
milion
16
.
Doktor Hamilton Smith nie móg³
zbadaæ rozk³adu arsenu we w³osach
podzielonych na odcinki, poniewa¿
nie dysponowa³ ju¿ materia³em, który
mo¿na by³oby podzieliæ, a uprzednio
zbadane przez niego próbki uleg³y
ca³kowitemu zniszczeniu w efekcie
wczeœniej przeprowadzonych prac
badawczych. Z tego wzglêdu angiel-
ski naukowiec nie móg³ wypowie-
dzieæ siê co do najistotniejszej kwe-
stii, a mianowicie:
stê¿enie arsenu we w³osach
jest bardzo wysokie i znacznie
przekracza dopuszczaln¹ nor-
mê;
bardzo wysokie stê¿enie œwiad-
czy o tym, ¿e w³aœciciel w³osów
by³ nara¿ony na du¿e dawki ar-
szeniku;
ustalenie zawartoœci arsenu we
w³osach;
nie mo¿na wy³¹cznie na podsta-
wie wysokiej zawartoœci arsenu
we w³osach ustaliæ, czy w³aœci-
ciel w³osów by³ nara¿ony na
sta³y kontakt z arszenikiem czy
te¿ substancja ta wnika³a do je-
go organizmu na drodze doust-
nej przez pewien czas.
Hamilton Smith poinformowa³ Ste-
na Forshufvuda o wynikach przepro-
wadzonych przez siebie badañ w li-
œcie z 11 lipca 1960 roku, a koñcz¹c
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07
21
Z PRAKTYKI
ów list, angielski naukowiec wyrazi³
¿yczenie: „Jestem bardzo zaintereso-
wany us³yszeæ historiê tego przypad-
ku”.
uprawdopodobni³y jego hipotezy, ¿e
Napoleon Bonaparte zosta³ otruty.
Krytycy podnosili, ¿e przeprowadzo-
ne w Harwell badanie dowodzi tylko
tego, ¿e we w³osach Napoleona znaj-
dowa³ siê arsen, który móg³ tam
wnikn¹æ w efekcie zanieczyszczenia
otoczenia cesarza. Ponadto – jak
twierdzili angielscy dziennikarze
z „Timesa” – móg³ on dodatkowo ab-
sorbowaæ niewielkie dawki trucizny,
gdy¿ w jego sypialni, w rezydencji
w Longwood na Œwiêtej Helenie,
znajdowa³o siê ³o¿e okrywane zielo-
nymi firankami, do produkcji których
u¿ywano arszeniku. Z kolei inni kryty-
cy teorii Forshufvuda podnosili, ¿e
wysok¹ zawartoœæ arsenu we w³o-
sach Napoleona mo¿na wyt³umaczyæ
przypuszczalnym faktem u¿ywania
przez cesarza arszenikowej pasty do
w³osów lub te¿ popularnego w owym
czasie toniku.
Aby ustosunkowaæ siê do tych
wszystkich zarzutów, nale¿a³o prze-
prowadziæ badania podzielonych na
odcinki w³osów Napoleona, w wyniku
czego mo¿na by ustaliæ, czy w³osy
cesarza zosta³y zewnêtrznie czy te¿
wewnêtrznie ska¿one arsenem. Wy-
dawa³o siê, ¿e sprawa ta nigdy nie
zostanie rozstrzygniêta z powodu
braku próbek.
perta ta zosta³a w³o¿ona wraz z od-
rêcznym listem do jeszcze jednej,
wiêkszej koperty, na której tym sa-
mym charakterem pisma zosta³y na-
kreœlone: dane adresata (Monsieur
Mons – Riss, St. Gall, Suisse) oraz
nadawcy owej przesy³ki (Abram No-
verraz, La Violette prés Lausanne, le
8e 7bre 1838), wys³anej z Lozanny
9 wrzeœnia 1838 roku, o czym œwiad-
czy³a odbita na kopercie pieczêæ
pocztowa
19
.
Krytyka badañ
Sten Forshufvud by³ zaskoczony
wynikami badañ przeprowadzonych
w Harwell. Wskazywa³y one jedno-
znacznie, ¿e Bonaparte by³ nara¿ony
na kontakt z arsenem nie tylko na
Œwiêtej Helenie, ale tak¿e ju¿ w 1805
roku, a wiêc wtedy, kiedy znajdowa³
siê u szczytu w³adzy i powodzenia.
Na ich podstawie mo¿na by³o zbudo-
waæ dwie hipotezy, a mianowicie:
Cele i przebieg badañ
w³osów z pakietu Noverraza
Napoleon u¿ywa³ p³ynu do w³o-
sów z arszenikiem w 1805 roku,
co t³umaczy³oby du¿¹ zawar-
toœæ arsenu w jego w³osach po-
chodz¹cych z tamtego okresu
(ska¿enie zewnêtrzne);
Najd³u¿szy z w³osów Napoleona,
uzyskanych dziêki Cliffordowi Frey-
owi, mia³ d³ugoœæ 13 cm, co znaczy-
³o, ¿e musia³ rosn¹æ przez blisko
dwanaœcie miesiêcy i tym samym
stanowi³ zapis stê¿enia arsenu w ci¹-
gu poszczególnych miesiêcy ostat-
niego roku ¿ycia cesarza.
Zbadanie rozk³adu arsenu zarów-
no w tym w³osie, jak i w pozosta³ych
w³osach, pochodz¹cych z pakietu
Noverraza, mia³o przynieœæ rozwi¹-
zanie pewnych problemów, które zo-
sta³y ujête w nastêpuj¹cych pyta-
niach:
Truciciel dzia³a³ w otoczeniu ce-
sarza ju¿ w 1805 roku (ska¿enie
wewnêtrzne).
Aby zweryfikowaæ hipotezy, nale-
¿a³o ustaliæ Ÿród³o ska¿enia zabez-
pieczonych do badañ w³osów. W tym
celu nale¿a³o zbadaæ w³osy na roz-
k³ad arsenu, uprzednio podzieliwszy
je na odcinki. Jednak do takiego ba-
dania potrzebne by³y kolejne próbki.
St¹d te¿ Forshufvud zwróci³ siê z po-
nown¹ proœb¹ o udostêpnienie mu
owych w³osów do Henryka Lacho-
uque, któremu wczeœniej zaprezento-
wa³ doœæ „zaskakuj¹ce” wyniki badañ
w Harwell. Jednak francuski historyk
odmówi³
17
, nie zgadzaj¹c siê na
przeprowadzenie dalszych analiz ani
przez angielskiego naukowca Hamil-
tona Smitha, ani przez profesora
Henryka Griffona, ówczesnego dy-
rektora Laboratorium Toksykologii
Policji Paryskiej.
Wyniki badañ w Harwell zosta³y
udostêpnione opinii publicznej,
a Sten Forshufvud poinformowa³
wszystkich, kim by³ w³aœciciel w³o-
sów, badanych w angielskim oœrodku
naukowym. Jednak¿e, wbrew jego
nadziejom, wyniki te wcale nie
Czy w ci¹gu ostatniego roku
swojego ¿ycia Napoleon by³ wy-
stawiony na dzia³anie znacz-
nych dawek arsenu?
W³osy z pakietu
Abrama Noverraza
– charakterystyka
Czy Ÿród³em arsenu znajduj¹-
cego siê we w³osach cesarza
by³o ska¿enie zewnêtrzne czy
wewnêtrzne?
Jednak¿e 6 listopada 1961 roku,
dziêki uprzejmoœci szwajcarskiego
przedsiêbiorcy Clifforda Freya, doktor
Hamilton Smith uzyska³ pukiel w³o-
sów Napoleona, który pochodzi³ z pa-
kietu Abrama Noverraza, drugiego
pokojowca cesarza
18
. Pukiel ten by³
przymocowany do kartki papieru za
pomoc¹ wyszukanego wêz³a, zapie-
czêtowanego kropl¹ wosku. Kartka ta
by³a zwiniêta w niewielk¹ kopertê, na
której widnia³ odrêczny napis Nove-
rraza „Cheveux de l’immortel Empe-
reur Napoleon” (w³osy nieœmiertelne-
go cesarza Napoleona). Z kolei ko-
Czy w sytuacji nieregularnego
rozk³adu arsenu we w³osach
mo¿na by³oby ustaliæ, ile razy
by³a Napoleonowi aplikowana
doustnie trucizna?
Wykonano ³¹cznie 120 badañ. Po
wyjêciu napromieniowanych w³osów
przymocowywano je taœm¹ samo-
przylepn¹ do papieru milimetrowego,
po czym ciêto je na piêciomilimetro-
we odcinki, co pozwoli³o na pomiary
bardzo czu³ym licznikiem Gei-gera.
W wyniku owych badañ ustalono, ¿e
przez mniej wiêcej cztery ostatnie
22
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07
Z PRAKTYKI
miesi¹ce swojego ¿ycia Napoleon by³
poddany dzia³aniu znacznej iloœci ar-
szeniku.
W wyniku 120 badañ w³osów po-
ciêtych na odcinki o milimetrowej d³u-
goœci stwierdzono, ¿e wartoœci stê¿e-
nia arsenu waha³y siê w granicach od
2,8 do 51,2 czêœci na milion.
Pierwszym z nich by³ pakiet Betsy
Abell, z domu Balcombe
21
. Nato-
miast drugi pakiet cesarskich w³osów
nale¿a³ do admira³a sir Pulteneya
Malcolma.
admira³ Malcolm, tu¿ przed swoim
powrotem do Anglii, z³o¿y³ cesarzowi
po¿egnaln¹ wizytê. Wtedy te¿ otrzy-
ma³ od niego pukiel w³osów. Po la-
tach sir Pulteney przekaza³ ów pukiel
swoim potomkom, którzy przez ca³y
czas traktowali w³osy francuskiego
cesarza z wielkim szacunkiem. W la-
tach 60. XX wieku pukiel sta³ siê w³a-
snoœci¹ potomka admira³a, podpu³-
kownika Duncana Macauleya, który –
na proœbê doktora Hamiltona Smitha
– przes³a³ mu do badania jeden w³os
cesarza, o d³ugoœci oko³o czterech
centymetrów.
W³os ten poddano bombardowa-
niu strumieniem neutronów, a na-
stêpnie podzielono go na odcinki jed-
nocentymetrowe, aby ustaliæ stê¿e-
nie arsenu w poszczególnych frag-
mentach. W nastêpstwie owych ba-
dañ ustalono, ¿e stê¿enie arsenu
w badanym w³osie waha³o siê od
1,75 do 4,94 czêœci na milion, co zna-
czy³o, ¿e by³o ni¿sze od stwierdzone-
go w innych, uprzednio badanych
przez Hamiltona Smitha, w³osach,
jednak i tak przekracza³o dopusz-
czaln¹ normê.
Badania w³osów z pakietu
Betsy Balcombe i wynikaj¹ce
z nich wnioski
Wnioski wynikaj¹ce z badañ
w³osów pochodz¹cych z pakietu
Noverraza
Betsy Balcombe otrzyma³a od Na-
poleona pukiel jego w³osów 16 marca
1817 roku, co nast¹pi³o w przeddzieñ
wyjazdu jej rodziny z Wyspy Œwiêtej
Heleny. Rodzina Betsy by³a bardzo
zaprzyjaŸniona z cesarzem. St¹d te¿
w czasie ostatniej, po¿egnalnej wizy-
ty Balcombe’ów w rezydencji Napole-
ona w Longwood podarowa³ on ma³ej
Betsy – na jej proœbê – pukiel swoich
w³osów
22
.
W roku 1962 doktor Hamilton
Smith zwróci³ siê do Mabel Brookes –
spadkobierczyni Betsy – z proœb¹
o udostêpnienie owych w³osów do
badañ, na co ona siê zgodzi³a. Bada-
niu poddano dwa w³osy z pakietu
Betsy, które mia³y d³ugoœæ mniej wiê-
cej trzech centymetrów. Napromie-
niowano je strumieniem neutronów,
po czym podzielono na niewielkie od-
cinki. Nastêpnie dla ka¿dego z tych
fragmentów ustalono stê¿enie arse-
nu, które waha³o siê od 6,7 do 26
czêœci na milion. Tak wiêc w jednym
z odcinków podzielonego w³osa stê-
¿enie arsenu wynosi³o a¿ 26 czêœci
na milion, co przekracza³o normaln¹
dawkê co najmniej 32,5 razy.
W œwietle wyników badañ owych
w³osów mo¿na by³o ustaliæ, ¿e Napo-
leon by³ wystawiony na dzia³anie ar-
senu przez co najmniej trzy miesi¹ce
w 1817 roku.
rozk³ad arsenu w badanych w³o-
sach jest bardzo nieregularny, co
wskazuje na to, ¿e jego Ÿród³em
w badanych w³osach nie mog³o byæ –
jak twierdzili krytycy teorii Forshufvu-
da – ich ska¿enie zewnêtrzne;
z nieregularnoœci widocznych
w rozk³adzie arsenu we w³osach wy-
nika, ¿e Napoleon by³ sporadycznie
poddawany dzia³aniu wysokich da-
wek pierwiastka, a okresy jego
znacznego stê¿enia, które odpowia-
daj¹ czterem ostatnich miesi¹com
¿ycia cesarza, pokrywaj¹ siê z prze-
biegiem jego choroby, która jest zna-
na z relacji wspó³towarzyszy jego
niewoli na Œwiêtej Helenie;
z tych nieregularnoœci wynika
tak¿e, ¿e Napoleonowi aplikowano
arszenik drog¹ doustn¹, przy czym
cesarz by³ na Œwiêtej Helenie wysta-
wiony na dzia³anie arsenu przynaj-
mniej czterdzieœci razy, co mia³o
miejsce pomiêdzy latem 1820
a kwietniem 1821 roku
20
.
Wnioski wynikaj¹ce z badañ
w³osów Napoleona metod¹ NAA,
przeprowadzonych w latach 60.
XX wieku
W latach 1960–1964 doktor Ha-
milton Smith przeprowadzi³ w Glas-
gow oraz w Harwell ponad sto czter-
dzieœci badañ w³osów Napoleona
Bonaparte. Wszystkie badane wów-
czas w³osy cesarza mo¿na by³o pod-
daæ ogólnej charakterystyce, aby za-
uwa¿yæ wystêpowanie pewnych pra-
wid³owoœci w ca³oœci materia³u ba-
dawczego, a mianowicie:
Badania w³osów Napoleona
pochodz¹cych z pakietu Betsy
Balcombe-Abell oraz z pakietu
sir Pulteneya Malcolma.
Wyniki badañ oraz wnioski
Badania w³osów z pakietu
admira³a sir Pulteneya Malcolma.
Wnioski badawcze
w³osy zosta³y przekazane do
badañ przez ró¿ne osoby, które
nie zna³y siê nawzajem, a po-
nadto mieszka³y na terenie ró¿-
nych pañstw (Francja, Szwajca-
ria, Anglia, Austria oraz Rosja);
Wiele ciekawych informacji przynio-
s³y tak¿e badania w³osów Napoleona,
które pochodzi³y z dwóch innych pa-
mi¹tkowych pakietów udostêpnionych
doktorowi Hamiltonowi Smithowi.
Na Wyspie Œwiêtej Heleny cesarz
Napoleon Bonaparte zaprzyjaŸni³ siê
z angielskim admira³em sir Pulte-
neyem Malcolmem. 3 lipca 1817 roku
w³osy by³y przekazywane z po-
kolenia na pokolenie, przy czym
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07
23
W nastêpstwie przeprowadzonych
badañ doktor Hamilton Smith do-
szed³ do nastêpuj¹cych wniosków:
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

sylwina.xlx.pl