Miłkowski Marcin

Miłkowski Marcin, Książki, Miłkowski Marcin, Poczobut Robert - Czym jest i jak istnieje umysł

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Diametros
nr 3 (marzec 2005): 27 – 55
Czym jest i jak istnieje umysł?
1
Marcin Miłkowski, Robert Poczobut
1.
Filozofia umysłu a kognitywistyka
1.1.
ródła wiedzy o umy
le
1.1.1.
Istniej
trzy rodzaje wiedzy na temat funkcji i procesów umysłowych,
ró
ni
ce si
pod wzgl
dem tre
ci, zakresu oraz statusu metodologicznego –
wiedza potoczna, filozoficzna i naukowa. Ka
da z nich odwołuje si
do
naturalnych
ródeł poznania i mo
e by
przedmiotem krytycznej dyskusji.
Wiedza naukowa spełnia najwy
sze standardy metodologiczne, dlatego jest
najbardziej wiarygodna. Wiedza filozoficzna jest zró
nicowana pod tym
wzgl
dem, zale
nie od tego, czy filozof dokonuje słabo zaanga
owanych
teoretycznie opisów/analiz (fenomenologicznych, lingwistycznych), czy buduje
„wyja
nienia” o charakterze spekulatywnym, które nie spełniaj
norm
metodologicznych nakładanych na procedury eksplanacyjne stosowane w nauce.
1.1.2.
Nie trzeba by
filozofem ani naukowcem, by wiedzie
,
e ludzie my
l
,
maj
wyobra
enia, poj
cia, przekonania, przypomnienia i pragnienia, s
wiadomi swoich działa
, podejmuj
decyzje, maj
subiektywne prze
ycia,
indywidualne punkty widzenia i zło
one stany uczuciowo-emocjonalne. Potoczne
poznanie procesów umysłowych nie ogranicza si
wył
cznie do ludzi. Bez trudu
dostrzegamy,
e wiele funkcji umysłowo-poznawczych (percepcja, pami
,
uwaga, orientacja w otoczeniu, prymitywna
wiadomo
, marzenia senne, emocje,
antycypacja, inteligentne zachowania) wyst
puje w postaci rudymentarnej
równie
u zwierz
t. Ludzi uznajemy za inteligentniejszych od psów, psy od
ab,
za
aby od robaków. Dostrzegamy ró
nice osobnicze w obr
bie gatunków, a
1
Poni
szy artykuł stanowił wprowadzenie do debaty:
Czym jest i jak istnieje umysł?
, która odbyła
si
na forum ICF Diametros w dniach 18-20 lutego 2005. Nawi
zuj
ce do niego głosy innych
dyskutantów wraz z odpowiedziami autorów wprowadzaj
cego tekstu zamieszczamy w dziale
Dyskusje
(przyp. red.).
27
Marcin Miłkowski, Robert Poczobut Czym jest i jak istnieje umysł?
tak
e ró
nice dotycz
ce tego samego osobnika w ró
nym czasie. Wiemy,
e
podobne funkcje umysłowo-poznawcze pełni
systemy znacznie ró
ni
ce si
pod
wzgl
dem budowy wewn
trznej.
1.1.3.
Poznanie potoczne nie stanowi rezultatu systematycznie i metodycznie
prowadzonych bada
, uwzgl
dnia w
ski zbiór danych empirycznych, odznacza
si
niskim stopniem uteoretyzowania i znikom
moc
eksplanacyjno-
prognostyczn
. Rzetelne obserwacje współwyst
puj
tu z elementami „mitolo-
gicznymi”. Pozostaj
c wył
cznie na poziomie potocznego poznania umysłu, nie
potrafimy wyja
ni
jego działania, poniewa
nie odkrywa ono mechanizmów
realizacji poszczególnych funkcji umysłowych. My
limy, jeste
my
wiadomi,
mamy przypomnienia, zło
one doznania i reprezentacje poj
ciowe, lecz nie
rozumiemy, w jaki dokładnie sposób te stany i funkcje powstaj
. Stwierdzamy
wyst
powanie deficytów i dysfunkcji umysłowo-poznawczych, lecz nie wiemy,
dlaczego tak si
dzieje. Nie potrafimy wyja
ni
, dlaczego niektórzy dysponuj
talentem muzycznym, literackim lub matematycznym, podczas gdy inni s
go
całkowicie pozbawieni. Brak szczegółowej wiedzy na temat mechanizmów
realizacji umysłu był i nadal pozostaje jedn
z głównych przyczyn ich wtórnej
mitologizacji polegaj
cej na produkowaniu pseudo-wyja
nie
odwołuj
cych si
do bytów fikcyjnych (wyst
puj
cych w roli czynników rzekomo wyja
niaj
cych
procesy umysłowe).
1.1.4.
Pomimo swoich wad, poznanie potoczne dostarcza wa
nych informacji,
które wykorzystuje si
w toku systematycznych bada
. Potoczne obserwacje
(poddane odpowiedniej obróbce) s
ródłem danych empirycznych dla prototeorii
i teorii
stricte
naukowych. Zadanie nauki polega mi
dzy innymi na ich systema-
tyzacji, wykluczeniu bł
dnych koncepcji oraz budowie modeli wyja
niaj
cych
genez
, struktur
i funkcje umysłu. W wi
kszo
ci wypadków rozwój teorii
naukowych nie prowadzi do radykalnej eliminacji własno
ci, stanów czy funkcji
postulowanych przez psychologi
potoczn
i filozoficzn
. W psychologii
poznawczej i kognitywistyce nadal mówi si
o percepcji, pami
ci, inteligencji,
wiadomo
ci czy abstrakcyjnym my
leniu. Chocia
wyj
ciowe kategorie zostaj
zachowane (nie tylko nominalnie), w miar
rozwoju nauki zmianie i pogł
bieniu
28
Marcin Miłkowski, Robert Poczobut Czym jest i jak istnieje umysł?
ulega ich interpretacja. Dokładne okre
lenie charakteru zmian teoretyczno-
poj
ciowych, z jakimi mamy tu do czynienia, jest jednym z zada
analitycznej
filozofii umysłu i filozofii nauk kognitywnych.
1.2 Dlaczego filozofi
umysłu nale
y uprawia
w kontek
cie nauki?
1.2.1.
Stany umysłu s
poznawczo dost
pne w do
wiadczeniu, nic wi
c
dziwnego,
e zajmuj
si
nimi rozmaite dyscypliny naukowe. To, co kiedy
uchodziło za intuicyjne pogl
dy na temat natury umysłu, okazywało si
cz
stokro
empiryczn
prototeori
. Naukowcom nie wystarcza „powierzchnio-
wy” (fenomenologiczny, lingwistyczny) opis procesów umysłowych. Poszukuj
oni mechanizmów odpowiedzialnych za ich realizacj
. Je
li filozofia ma
wypowiada
si
na temat umysłu, musi korzysta
z mo
liwie szerokiej wiedzy na
jego temat. Współcze
nie tego rodzaju wiedzy dostarcza nauka, w szczególno
ci
dyscypliny zaliczane do psychologii i grupy nauk kognitywnych: psychologia
kognitywna, j
zykoznawstwo kognitywne, psycholingwistyka, neuronauka
kognitywna, cybernetyka, sztuczna inteligencja, robotyka kognitywna, teoria
ewolucji systemów poznawczych (obejmuj
ca psychologi
rozwojow
i psycholo-
gi
ewolucyjn
), teoria sieci neuronowych oraz logika (głównie epistemiczna i
doksastyczna, a tak
e teoria systemów dedukcyjnych z twierdzeniami limita-
cyjnymi). Ka
da z nich zajmuje si
badaniem innego aspektu, wymiaru lub
poziomu organizacji procesów umysłowo-poznawczych. Powy
sza lista pozostaje
otwarta, gdy
w skład psychologii lub/i kognitywistyki niemal automatycznie
wchodzi ka
da teoria (dyscyplina) maj
ca co
interesuj
cego do powiedzenia na
temat umysłu.
1.2.2.
Obecnie w orbicie zainteresowa
kognitywistyki znajduj
si
niemal
wszystkie problemy dotycz
ce umysłu poznaj
cego, jakie sformułowano na
gruncie potocznym i filozoficznym. Istnieje równie
spora grupa zagadnie
, które
znalazły si
w kr
gu zainteresowa
filozofii umysłu tylko dzi
ki rozwojowi
okre
lonych dyscyplin naukowych (ewolucja umysłów, symulacja czynno
ci
umysłowych i umysły syntetyczne, neuronalne korelaty
wiadomo
ci, kwantowe
teorie umysłu
etc
.). Oddziaływania mi
dzy filozofi
umysłu a nauk
s
wzajemne
29
Marcin Miłkowski, Robert Poczobut Czym jest i jak istnieje umysł?
i wzajemnie korzystne. Filozofia umysłu pełni wobec kognitywistyki funkcj
heurystyczn
: jest
ródłem bardziej lub mniej inspiruj
cych pomysłów, formułuje
wiedzotwórcze pytania, stawia nowe problemy; odgrywa tak
e rol
metanauki:
wskazuje na metodologiczne ograniczenia i niedostatki teorii i prototeorii
zaliczanych do kognitywistyki, dokonuje logicznej analizy kognitywistycznego
aparatu poj
ciowego, ukazuje zwi
zki i zale
no
ci niedost
pne z perspektywy
poszczególnych teorii (tzw. relacje mi
dzypoziomowe). Kognitywi
ci najcz
ciej
doceniaj
znaczenie filozofii umysłu. Nie jest wył
cznie wyrazem kurtuazji z ich
strony,
e po
ród dyscyplin zaliczanych do szeroko rozumianej kognitywistyki
umieszczaj
równie
filozofi
umysłu.
1.2.3.
Filozofia umysłu nie jest dyscyplin
w pełni autonomiczn
. Z jednej strony
wyrasta z wiedzy potocznej, z drugiej za
pozostaje zale
na od wiedzy naukowej
dotycz
cej umysłowych procesów poznawczych. Jako dział filozofii jest silnie
zwi
zana z ontologi
, epistemologi
, filozofi
j
zyka i filozofi
nauki, a tak
e z
antropologi
, etyk
, estetyk
i filozofi
religii. Uprawianie filozofii umysłu poza
kontekstem nauki (kognitywistyki) jest – mówi
c najdelikatniej – poznawczo
ryzykowne (a mówi
c wprost: anachroniczne). Przypomina uprawianie filozofii
matematyki poza kontekstem matematyki lub filozofii przyrody poza kontekstem
nauk przyrodniczych. Odk
d procesy umysłowe stały si
obiektem systema-
tycznych, metodycznych i wszechstronnych bada
naukowych, filozof umysłu nie
ma ju
wyboru. Musi uprawia
sw
dyscyplin
– lepiej lub gorzej, ale w
kontek
cie nauki. Nie ma odr
bnych standardów metodologicznych dla filozofa
umysłu i kognitywisty. Je
li pierwszy z nich chce by
partnerem w dyskusji z
drugim, musi respektowa
normy metodologiczne obowi
zuj
ce w szeroko
rozumianej nauce.
1.2.4.
W sposób szczególny dotyczy to jednego z głównych działów filozofii
umysłu, którym jest ontologia umysłu. Ontolog stara si
odpowiedzie
na pytania
podstawowe dotycz
ce natury procesów umysłowych oraz ich miejsca w
wiecie
fizycznym (sposobu istnienia oraz relacji do procesów i własno
ci „ni
szych
rz
dów”). Tylko w kontek
cie nauki mo
na dzi
sytuowa
argumentacj
na rzecz
takiego lub innego rozwi
zania problemu psychofizycznego. Je
li problem
30
Marcin Miłkowski, Robert Poczobut Czym jest i jak istnieje umysł?
psychofizyczny dotyczy charakteru relacji mi
dzy stanami umysłowymi i stanami
fizycznymi, to jego rozwi
zanie zale
y od naszych teorii na temat tego, co
umysłowe i tego, co fizyczne. Te teorie nie s
nam wrodzone ani dane w
iluminacji. Ontolog umysłu jest skazany na korzystanie z wyników, jakie uzyskuj
naukowcy. Zakrawa na ironi
,
e niektórzy staraj
si
poda
rozwi
zanie
problemu psychofizycznego ustalaj
c znaczenie terminów „psychiczny”/
„umysłowy” i „fizyczny” na podstawie analiz rodem z XVII wieku. Od tego czasu
fizyka przeszła kilka radykalnych przełomów, powstała teoria ewolucji i
neurobiologia, ukonstytuowała si
kognitywistyka, pojawiły si
i poczyniły
znaczne post
py: teoria sztucznego
ycia, teoria sztucznej inteligencji i robotyka
kognitywna. Nasze rozumienie
wiata fizycznego oraz miejsca, jakie zajmuj
w
nim procesy umysłowo-poznawcze, stało si
zdecydowanie antykartezja
skie. Nie
da si
dzi
traktowa
serio takich stanowisk, jak dualizm substancji,
epifenomenalizm czy paralelizm psychofizyczny (okazjonalizm i teoria harmonii
przedustawnej dawno zostały relegowane do grupy zabytków my
li filozoficznej).
Zdaniem autorów tego tekstu, wła
ciwym kontekstem teoretycznym dla debaty
na temat statusu ontycznego procesów umysłowych s
współczesne spory na
temat redukcji i emergencji.
2.
Czym jest umysł?
2.1. Kryteria umysłu
2.1.1.
Nie ma takiej rzeczy (substancji), o której mogliby
my powiedzie
,
e
jest
umysłem
. S
natomiast rozmaite funkcje, własno
ci i stany, o których twierdzi si
,
e s
umysłowe (psychiczne). Nazwa „umysł” nie jest nazw
konkretnej rzeczy,
któr
dałoby si
oddzieli
od reszty naszego naturalnego (fizycznego,
chemicznego, neurobiologicznego, obliczeniowego) wyposa
enia. „Umysł” jest
nazw
kolektywn
o cz
ciowo nieostrym zakresie, do którego nale
rozmaite
funkcje, własno
ci, zdarzenia, procesy, stany, dyspozycje
etc
., a wi
c jednostki
reprezentuj
ce ró
ne kategorie ontologiczne. O systemach, które w jakim
stopniu
je realizuj
, powiemy niezobowi
zuj
co,
e maj
umysły.
31
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

sylwina.xlx.pl